Ko su ziloti u Srbiji

Monasi svetogorskog manastira Esfigmena su se sedamdesetih godina prošlog veka odvojili od Vaseljenske patrijaršije, kada je nekoliko pravoslavnih crkava prešlo na gregorijanski kalendar, čemu su se oni protivili. Njima su se pridružila tri srpska monaha 1995, u vreme kada su svetogorski ziloti protestvovali zbog odlaska patrijarha Vratolomeja u Rim, u posetu papi.

Ziloti se snažno protive ekumenizmu, odnosno zbližavanju, saradnji, pomirenju i jedinstvu hrišćanskih crkava. Pored toga uporno se protive i reformi kalendara, a kanonske pravoslavne crkve smatraju da su zapale u jeres. Svetogorski manastir Esfigmen je središte zilotskog pokreta i ima stotinak monaha.

S druge strane, SPC smatra da su ziloti "raskolnici, fundametalsti i jeretici" i sa njima nema kontakta, ali kako kažu ne svojom odlukom, već zato što ziloti odbijaju da se vrate pod okrilje crkve. Smatraju da je svako ko ne prihvata ustrojstvo crkve u raskolu, pa tako i ziloti. Veruju da su ziloti "uvezena sekta grčkih starokalendaraca“ što tvrde da je besmisleno, budući da je i Srpska crkva starokalendarska.  

Ziloti pripadaju Srpskoj istinski pravoslavnoj crkvi koja broji nekoliko stotina vernika i nalazi se pod okriljem Grčke istinski pravoslavne crkve. Oni se bore za čistotu pravoslavne vere, smatrajući da su druge pravoslavne crkve u dvadesetom veku poklekle pred iskušenjima poput napada komunističkih vlasti, ali i promene crkvenog kalendara, ekumenizma i crkvenog modernizma. Sebe smatraju "kanonskim naslednikom Srpske pravoslavne crkve, nakon što su arhijereji SPC otpali od pravoslavne vere“. Kako i sami kažu, deluju veoma skromno i u ilegalnim uslovima, a često su i na meti progona SPC.

Jedno od njihovih sedišta je manastir na Ugoru koji je osnovao 1996. otac Akakije, jedan od trojice srpskih monaha. On je nakon povratka u Srbiju u jednoj vikendici na Fruškoj gori okupio istomišljenike i na ovom mestu, nedaleko od Vrdnika, danas žive četiri monaha i jedan iskušenik. Reč je o mladim ljudima koji veruju da je SPC izgubila obeležja istinskog pravoslavlja kada je u prošlom veku dozvolila da se u njen rad umeša državna politika. Sam manastir. Kako ga nazivaju, se sastoji od male crkve i četiri dozidane monaške kelije. Iako njihovo "svetilište“ postoji više od dve decenije, i dalje ih najčešće doživljavaju kao otpadnike i sektaše, mada meštani Vrdnika kažu da nikada nisu imali nikakve probleme sa njima.  

Pored manastira na Fruškoj gori, postoji i ženski zilotski manastir Novi Stjenik koji se nalazi u blizini Bora. Ovaj manastir osnovalo je sestrinstvo manastira Stjenik iz Žičke eparhije, nakon što su proterane. Novi Stjenik nalazi se na nepristupačnom terenu Kučajskih planina na lokaciji Mikoljski kameni, daleko je od većih naseljenih mesta, a monahinje nemaju ni struju. Objašnjavaju da žele da žive u skladu sa najstarijim običajima monaštva.

Na vratima svih zilotskih crkava nalazi se crna zastava sa porukom "Pravoslavlje ili smrt“, koju su srpski ustanici koristili u vreme turske vladavide i koja predstavlja spremnost ustanika da za slobodu daju život. Uz takvu parolu i odbijanje kontakta sa drugim crkvama, mnoge ne čudi što je zilotski pokret obeležen kao fundamentalistički, ali možda i ratoboran.

Glavna razlika između zilota i SPC je to što ziloti ne prihvataju druge vere kao istinite, dok su običaji i svete knjige koje koriste isti. Ziloti slave krsne slave, krštavaju decu i mole se na isti način kao i pravoslavci.

Njihovi istomišljenici, osim u Grčkoj, žive i u Rusiji, Rumuniji i Bugarskoj , ne zna im se tačan broj, ali se pretpostavlja da ih ima makar nekoliko stotina u svakoj od ovih zemalja.