Vesti
13.07.2022. 12:55
Vesti
06.12.2023. 15:00
Đoko Kesić
U fokusu
Rusi u Srbiji: Prve smo prigrlili, novi su dobrodošli
Zbog čega, nije istraženo, ali u velikim svetskim geopolitičkim tumbanjima u Srbiju – Rusi dolaze.
Prvi put to se dogodilo posle Oktobarske revolucije: više od 40.000 Rusa, uglavnom plemića, sklonilo se u Srbiju. Pre nešto manje od dve godine, uz početak rata u Ukrajini, u Srbiju je stiglo više od 200.000 Rusa i oko 130.000 Ukrajinaca.
Istina, Rusi su dolazili u Srbiju i ranije, opet uz srpsko-turske i srpsko-bugarske ratne sukobe, ali ne u velikom broju. To se ponovilo i u građanskom ratu na prostoru bivše SFRJ 1991–1995. godine. Kao dobrovoljci, dolazili su i pridruživali se srpskim jedinicama u Hrvatskoj i BiH.
Zbog čega su Rusi izabrali Srbiju za svoj novi životni prostor, pored niza susednih i uređenijih zemalja? Najpre, kao i svi migranti, verovali su da je to stanje privremeno, sebe su zvali “izbeglice“, da će se uskoro vratiti u Rusiju i da će se boriti za monarhiju. Već početkom ’20-ih godina, međutim, postalo je jasno da im se ne smeši skori povratak.
Između 1921. i 1924, komunističke vlasti u Moskvi donose niz zakona koji lišavaju državljanstva sve ljude koji se nisu vratili do propisanih rokova. Oko 40.000 “belih“ Rusa, koliko je u tom trenutku boravilo u Srbiji, postaju apatridi – ljudi bez državljanstva. U tim okolnostima i u novoj sredini, počinju sebi da grade novi život.
Druga važna okolnost koja je Ruse upućivala ka Srbiji bila je da je Kraljevina Srbija bila jedina evropska zemlja koja je i tada priznavala pasoš Carevine Rusije, države koja više ne postoji. Zato se mnogi ruski emigranti odlučuju da dođu u Beograd iz Istanbula, Soluna i sa Malte, gde su u prvo vreme pristizali preko Crnog mora.
Između dva svetska rata Beograd postaje najveći centar ruske emigracije u Evropi, koja novi dom nalazi i u Vršcu, Zrenjaninu, Beloj Crkvi, Sremskim Karlovcima.
“Beli“ Rusi u Beogradu i drugim gradovima mogli su da ostanu to što jesu. Vlasti nisu od njih tražile da uzmu srpsko državljanstvo, već su im na osnovu carskih pasoša izdavale isprave za strance. Mnogi ruski emigranti zaposlili su se u tadašnjem Ministarstvu građevina.
Izbegli Rusi su u Srbiji redovno ostavljali ozbiljan, prvenstveno kulturološki trag, mada ima i neverovatnih biografskih priča, kojih se i danas sa velikim zadovoljstvom sećamo.
Jedna od tih priča je i život Nikite Tolstoja, praunuka velikana iz Jasne Poljane. Nikita Tolstoj rođen je u Vršcu 1923. godine, a Vrščani su njemu u slavu u proleće ove godine podigli spomenik u centru grada. Tom prilikom pomenuto je da u svetu, uglavnom u Rusiji, živi više od 500 potomaka slavnog pisca.
Život Nikite Tolstoja umnogome asocira na Nikolaja Rjepnina, junaka Miloša Crnjanskog iz “Romana o Londonu“. Rjepnin, plemić, pukovnik elitne carske jedinice, izbeglica u Londonu, mimo većine izbeglih Rusa, oduševljava se činjenicom da Crvena armija u svečanom koraku gazi identično kao Carska garda. Razmišlja da se preda, da se vrati u Rusiju.
Nikita Tolstoj, kad je počeo Drugi svetski rat 1941, odlazi u partizane. A kao dobrovoljac priključuje se jedinicama Crvene armije prilikom oslobođenja Vršca u jesen 1944. Sve do Berlina. Posle rata odlazi u Moskvu, gde postaje ugledni lingvista, član Sovjetske akademije nauka i umetnosti. U Moskvi i umire 1996. godine.
Zbog čega je Nikita Tolstoj poštovan u srpskom kulturološkom nasleđu? Praunuk Lava Tolstoja bio je ruski pisac, lingvista i proučavalac slovenske kulture. Njegova knjiga “Jezik slovenske kulture“ objavljena je u Nišu pre 25 godina. Nikita Tolstoj bio je član više akademija nauka, među njima ruske i srpske. Govorio je da je građanin Srbije, a po korenima Rus. Izučavao je srpsku kulturu i jezik, održavao je kontakte sa našim istraživačima i svoje učenike usmeravao prema našoj kulturi. Nije propuštao da naglasi da je njegov pradeda Lav Tolstoj bio član Srpske kraljevske akademije…
Zanimljivu priču o Nikiti Tolstoju ispričao mi je pre desetak godina srpski pisac, upokojeni Milovan Vitezović.
“Vlada Srbije sredinom 1964. godine odlikovala je Nikitu Tolstoja visokim priznanjem za doprinos srpskoj kulturi. Na ručku upriličenom u Banji Koviljači, povela se reč o velikim ruskim piscima, na šta je Nikita rekao – Dostojevski je najveći ruski pisac!“
Ruska emigracija između dva svetska rata u Srbiji odavno je skretala na sebe pažnju, o čemu svedoči i predavanje Marije Ilić Agapove, naučnog radnika, pravnice po obrazovanju, koja je bila i osnivač Muzeja grada Beograda. Predavanje pod naslovom “Skice iz života ruske emigracije“ održala je u Beogradu 4. januara 1931. godine, koje je posle u svojim istorijskim sveskama objavila i Matica srpska.
Ona je provela jedno vreme sa ruskim migrantima u gradu Z. (Zrenjanin)
“Po naravi stvari, oni su u sebi prikupili sve elemente ruske emigracije, među kojim je bilo i takvih čija je pojava na površini odbijala i budila animozitet i antipatiju. Kod dubljeg i svestranijeg proučavanja naše ruske emigracije pokazuje se jedna činjenica koja se nameće. To je njezina velika otpornost i izdržljivost. Te dve osobine, više od svega drugoga, osiguravaju njen uspeh. One, čini se da su se u latentnom stanju nalazile u dubini duše svakog Rusa, jer je njihova pojava opšta, a kod žena najjača, i to kod svih žena bez iznimke. Samoubistva su skoro isključena, postoji jedna ogromna, besprimerna energija, rad i napredovanje uz najteže uslove“, pisala je Marija Ilić Agapova.
U ruskoj migraciji od oko 40.000 uglavnom plemića, koji su došli u Srbiju bežeći od boljševičke vlasti, došlo je i oko 50 izuzetnih arhitekata, slikara, inženjera, vojnih lica visokog ranga. Sve do sada ispisane priče o ruskoj migraciji u Srbiji posle Oktobarske revolucije uglavnom počinju sa arhitektom Viktorom Lukomskim, čovekom koji je i u carskoj Rusiji uživao veliki ugled.
Milan Prosen, istoričar umetnosti i profesor na Fakultetu primenjenih umetnosti u Beogradu, najbolji poznavalac uloge ruskih emigranata u preoblikovanju Beograda i Srbije, za BBC na srpskom je rekao: “Više od polovine ruskih emigranata koji su došli bili su visoko obrazovani, pa su predstavljali ogromnu intelektualnu i radnu snagu, koja je Srbiji u to vreme i te kako bila potrebna.
Pored Lukomskog, među predstavnike takozvane starije generacije Rusa, koja je stvarala u Beogradu između dva svetska rata, spadaju Nikolaj Krasnov, Nikolaj Vasiljev, Vasilij fon Baumgarten, Vasilij Androsov, Vladimir Zagorodnjuk, Sergej Smirnov i Georgij Kovaljevski.
To je ujedno bio najintenzivniji period rada ruskih emigranata u Beogradu, kada su učestvovali u izgradnji i ukrašavanju Dvorskog kompleksa na Dedinju, Generalštaba, Narodne skupštine, Narodnog pozorišta, Glavne pošte i drugih javnih zgrada.
Radili su i na izgradnji Patrijaršije i nekoliko crkava u Beogradu. Projektovali su na desetine privatnih vila koje danas krase delove glavnog grada, poput Dedinja, Dorćola, Vračara i Senjaka. Lukomski i još oko 3000 emigranata sahranjeni su u ruskoj nekropoli na Novom groblju u Beogradu.“
Dvorski kompleks izgrađen je između 1924. i 1937. Nikolaj Krasnov, koji je osmislio celokupnu dekoraciju, predvodio je izgradnju kompleksa rame uz rame sa srpskim arhitektom Živojinom Nikolićem. “Okupili su grupu saradnika, među kojima su bili arhitekta Viktor Lukomski, umetnik Sergej Smirnov i mnogi drugi, čija imena danas nisu poznata“, priča Prosen.
Posebno mesto u kompleksu ima suteren Kraljevske palate – mesto gde su srpski kraljevi provodili slobodno vreme – koji je oslikan po nacrtima Krasnova. Uzor je bio Teremni dvorac u Kremlju – rezidencija ruskog cara Ivana Groznog.
U jednoj od prostorija nalazi se fontana – kopija Bahčisarajske fontane na Krimu iz istoimene pesme Aleksandra Puškina.
Prosen kaže da je Krasnov inspiraciju “najverovatnije pronašao u godinama provedenim u Jalti… Fontana je imala i praktičnu namenu. Bio je to mehanizam za čuvanje državnih tajni – svi poverljivi razgovori vođeni su u prostoriji sa fontanom, koja se naziva “Soba šapata“.
U kompleksu na Dedinju nalazi se i Dvorska kapela – privatna crkva kraljevske porodice, delo arhitekte Lukomskog. Osveštana je 1935, a posvećena je Svetom Andreju Prvozvanom, za kojeg pravoslavci veruju da je bio prvi apostol koji se pridružio Isusu Hristu.
Krasnov nije bio najpoznatiji arhitekta koji je posle Oktobarske revolucije došao u Beograd. Najslavniji među njima bio je Nikolaj Vasiljev, jedan od vodećih graditelja Sankt Peterburga. Ali on se u Beogradu zadržao samo tri godine.
“Projektovao je Vojni muzej na Kalemegdanu, nekoliko privatnih kuća i otišao u Ameriku, gde nije uspeo da napravi karijeru. Krasnov postaje vodeći arhitekta među ruskim emigrantima, kojem su srpske vlasti poveravale mnoge projekte. Čak se dešavalo da se raspiše konkurs, na njemu pobede domaće arhitekte, a srpske vlasti na kraju ipak dodele projekat Krasnovu jer su u njega očito imale više poverenja“, pričao je Prosen.
O privatnom životu Nikolaja Krasnova u Srbiji ne zna se gotovo ništa. Poznato je samo da je radio u Ministarstvu građevina i da je projektovao desetine prepoznatljivih zgrada širom tadašnje zemlje, poput zgrada Vlade Srbije, Ministarstva spoljnih poslova, Arhiva Srbije, unutrašnje uređenje Narodne skupštine, Spomen-kosturnicu Vido nedaleko od Krfa u Grčkoj, Most kralja Aleksandra...
Arhitekta Lukomski radio je na nekoliko objekata, poput zgrade Patrijaršije, Hotela “Avala“, Dvorskog kompleksa na Dedinju i nekoliko privatnih vila u Beogradu.
Postoje i druge veze kraljevske porodice Karađorđević i Rusije. Srpski kralj osećao je veliku zahvalnost prema caru Nikolaju Drugom, čijom su intervencijom sile Antante pomogle srpskom narodu da se spase albanske golgote i prebaci na grčko ostrvo Krf. Uz to – završio je vojnu školu u današnjem Sankt Peterburgu, a za carsku porodicu vezivale su ga rodbinske i kumovske veze.
Antiboljševičke snage, koje su samoproglasile nezavisnost u nekoliko nepriznatih državica u Sibiru i na Krimu, imale su diplomatsko predstavništvo u Beogradu sve do 1924. godine.
Diplomatski odnosi sa Sovjetskim Savezom ponovo su uspostavljeni tek 1940, pošto se u Evropi razbuktao Drugi svetski rat.
Staru zgradu Generalštaba u Beogradu, izgrađenu 1924–1928, projektovao je čovek iz redova vojske. Zvao se Vasilij fon Baumgarten. Bio je vojni inženjer i višestruko odlikovani general-major, belogardejac, koji se borio u Prvom svetskom ratu. Najveći deo rata proveo je u Sevastopolju, na Krimu, odakle je preko Turske došao u Beograd.
“U Beograd je doneo duh Sankt Peterburga, koji se oseća i na ovoj građevini“, kaže Prosen.
Kako dodaje, arhitekta se po dolasku u Srbiju zaposlio pri Ministarstvu vojske kao projektant. Pritom je sarađivao i sa raznim drugim ministarstvima, dodaje istoričar umetnosti.
U ulaznom holu, urađenom u smeđem i braon mermeru, nad velikim stepeništem nadvija se skulptura još jednog ruskog umetnika – Vladimira Zagorodnjuka. Zagorodnjuk je umetnik koji se rodio u Odesi, a školovao u Parizu. Najviše se bavio izradom skulptura i pozorišne scenografije.
Inicijali vajara, koji se vide na pojedinim skulpturama, otkrivaju da se potpisivao latiničnim pismom. Još jedno Baumgartenovo delo je zdanje Ruskog doma u Beogradu, koje je svečano otvoreno 1933. Kao tada jedini u Evropi, poneo je naziv Ruski dom “Imperatora Nikolaja Drugog“. Za emigrante to je bilo “gnezdo kulture“ koje su svili izvan Rusije, kaže Prosen.
Ruski dom je dobio pozorište, biblioteku, gimnaziju i osnovnu školu, izdavački centar i dva muzeja – Muzej Nikolaja Drugog i Muzej ruske konjice, kao i crkvu. U temelje zgrade uzidana je ploča Povelje imperatora Nikolaja Drugog.
Arhitekta Baumgarten radio je na objektima: Oficirski dom Kraljevine Jugoslavije u Skoplju, Hipotekarna banka u Pančevu i Državna hipotekarna banka u Valjevu.
Ruski umetnici oslikali su zidove i plafon Narodnog pozorišta u Beogradu 1922. godine.
Pod mermernom pločom u jedinoj ruskoj pravoslavnoj crkvi u Beogradu, pored Crkve Svetog Marka, leži general Petar Nikolajevič Vrangel, poznat po nadimku Crni baron, glavni komandant ruske carske vojske. On je vodio poslednju bitku monarhističke carske vojske protiv Crvene armije.
Vrangel je u Beogradu postao nezvanični vođa četrdesetak hiljada emigranata. U tadašnjoj Kraljevini SHS imali su “jedinstven položaj“. Bilo im je dozvoljeno da osnuju vojni savez, organizuju školovanje po sopstvenom programu i vode crkvu… Sve to omogućili su im kralj Aleksandar Karađorđević i predsednik vlade Nikola Pašić, što je bila velika politička i diplomatska avantura.
Ko je bio general Vrangel? Ruski plemić nemačkog porekla, živeo je od 1878. do 1928. godine, učesnik Rusko-japanskog rata, Prvog svetskog rata i Ruskog građanskog rata, poražen od boljševika, 1922. godine seli se u Beograd, osniva Ruski opštevojni savez 1924. u Sremskim Karlovcima, najveću vojnu organizaciju bele emigracije. Godinu dana pred smrt sa porodicom se seli iz Beograda u Brisel, gde radi kao inženjer. Po sopstvenoj želji sahranjen je u Beogradu.
Na početku Drugog svetskog rata, u Beogradu je bilo oko 20.000 ruskih emigranata. Oko 10.000 je živelo na području Beograda, i to znamo iz popisa koji je 1941. godine sprovela nemačka administracija. Većina preživelih posle pada Trećeg rajha se asimilovala, a potom i nestala u javnom životu sa predznakom beli Rusi.
Ali, Rusi opet dolaze. Doneo ih je u Srbiju rat u Ukrajini. Stigli su zajedno sa Ukrajincima, među kojima dakako ima i Rusa. To je najveća migraciona kriza u Evropi od Drugog svetskog rata.
Od početka rata, u Srbiju je ušlo više od 200.000 Rusa i oko 130.000 Ukrajinaca. I jedni i drugi nerado pričaju za medije, tako da je teško pouzdano utvrditi čime se bave i kako žive. Po zakonima Srbije primljeni su kao izbeglice.
Uglavnom, beogradskim ulicama ne možete da prođete a da na svakih deset metara ne čujete konverzaciju na ruskom. Ruskim državljanima za ulazak u Srbiju ne treba viza i mogu da dobiju privremeno boravište. Srbija je, inače, jedna od šest država u Evropi u koju Rusi mogu putovati bez viza. Druge zemlje su Bosna i Hercegovina, Belorusija, Turska, Gruzija i Jermenija.
Prema podacima APR-a, emigranti iz Rusije i Ukrajine osnovali su više od 4000 firmi. Najveći broj firmi otvoren je u Beogradu i u Novom Sadu, a desetine njih registrovano je na istim adresama. Registrovane firme se uglavnom bave informacionim tehnologijama, programiranjem, trgovinom na veliko, konsultantskim aktivnostima...
To su uglavnom visokoobrazovani i visokokvalifikovani IT stručnjaci, doktori,
Život
30.03.2023. 11:06
Koliko Rusa živi u Srbiji
Kako navodi Radio Slobodna Evropa, a prema informacijama MUP-a, u periodu od 2021. do početka 2023. godine, 52.374 stranaca dobilo je srpsko državljanstvo. Na osnovu rešenja Vlade Srbije, prošle godine je među 84 stranih državljana koji su dobili državljanstvo Srbije, dve trećine građana Rusije. Među Rusima koji su dobili srpsko državljanstvo nalaze se umetnici, sportisti, biznismeni, na primer među kojima je umetnička dizajnerka Manana Popova i MMA borac Fjodor Jemeljanenko.
Advokat Nemanja Anđelković, iz advokatske kancelarije Anđelković, kaže da mu se tokom prethodne godine i prva dva meseca ove godine obratilo 63 Rusa u vezi sa boravišnom dozvolom i da oko 40 odsto čine porodice.
“Pedeset odsto naših klijenata iz Rusije registrovali su poslovanje u Srbiji, 30 odsto su članovi njihovih porodica koji su nezaposlena lica, 10 odsto klijenata su zaposlena lica u ruskim preduzećima u Srbiji (upravo ona koja su osnovali), dok je isti procenat zaposlen ili sarađuju sa domaćim firmama“, kaže Anđelković za “Amplitude magazin“.
Dodaje da su svi klijenti iznajmili prostore za stanovanje i poslovanje.
“Skoro četvrtina razmatra kupovinu stambenog prostora. Klijenti nam sve češće postavljaju pitanja vezana za kupovinu nekretnina. Nedavno objavljenih ’pet uslova za srpski pasoš’ na kojima radi radna grupa mogu strancima da olakšaju postupak pribavljanja potrebne dokumentacije“, kaže on.
Rezime o ruskoj emigraciji u Srbiji u rasponu od stotinu i nešto godina pokazuje da su beli Rusi, koji su pobegli od boljševičke revolucije, koje su Srbi prigrlili – neizmerno zadužili Srbiju. Novi Rusi su dobrodošli, vredni, mladi, obrazovani i radni…
Što u najavi može da dovede do novih talasa migranata iz Istočne Evrope, posebno onog obrazovanog i mladog sveta kojem Srbija zbog uslova poslovanja privatnih firmi, niskih poreza i saradnje sa vršnjacima u Srbiji u sektoru IT poslova otvara bezbroj mogućnosti.
Nepismeni Dostojevski
Prema sećanju Milovana Vitezovića, Stevo Žigon je u Narodnom pozorištu u Beogradu početkom ’90-ih postavio “Braću Karamazove“. Srbija je bila pod sankcijama pa je Stevo – da bi svetu pokazao našu širinu – na premijeru pozvao praunuka Dostojevskog. Našao ga je negde u Sibiru i doveo u Beograd. Posle premijere, pričamo sa praunukom velikog pisca, za koga se ispostavilo da je drvoseča, skoro nepismen, i da nije pročitao nijednu knjigu svog pradede.
Komentari
