U fokusu
26.09.2022. 17:05
Vesti
27.09.2022. 15:10
Teodora Stojanović
Istorija
Parlamentarizam u Srbiji - od Sovjeta do Skupštine
Ukoliko uzmemo u obzir to da je Srbija kroz istoriju dosta godina bila pod tuđom vladavinom, kao i to da smo bili siromašna zemlja, onda nije ni čudno što smo do modernog parlamentarizma stigli tek na kraju 19. veka.
Osim drugih država pod čijim smo ropstvom bili, godinama su se smenjivali i knezovi koji su vladali narodom. Prvi skupštinski zakon, Zakon o Narodnoj skupštini, donet 1858. godine, označio je početak modernog parlamentarizma u Srbiji. Međutim, put do toga trajao je gotovo čitav vek.
Hajde da se vratimo u doba Prvog srpskog ustanka. Ustanka protiv Turaka koji je predvodio Karađorđe, poznatiji kao Crni Đorđe i rodonačelnik dinastije Karađorđević. Ipak, tada je centralni organ vlasti bila ustanova nazvana Praviteljstvujušči sovjet serbski. Jedan od osnivača bio je prota Mateja Nenadović, a za njeno postavljanje izborio se Božidar Grujović (profesor istorije prava u Harkovu).
Praviteljstvujušči sovjet serbski osnovan je na skupštini u Borku 1805. godine, a Karađorđe je dao pristanak da bi dobijao savete za rešavanje složenijih problema. Sovjet je bio i izvršna i zakonodavna vlast, a borio se i protiv feudalizma. U suštini, bio je nešto nalik vladi. Iako je odigrao veliku ulogu, raspao se propadanjem ustanka 1813. godine.
Dve decenije kasnije, za vreme kneza Miloša Obrenovića, donet je prvi Ustav u Kneževini Srbiji. Sretenjski ustav koji je podelio vlast na zakonodavnu, izvršnu i sudsku, donet 15. februara 1835. godine, sastavio je Dimitrije Davidović (diplomata, političar i novinar).
Ovim ustavom vlast su činili knez, državni sovjet (upravni sud) i narodna skupština (jedina nije imala izvršnu vlast). Za to vreme ukinuto je ropstvo, feudalizam, proklamovana su prava građana, nezavisno sudstvo, uvedeno je pravo na izbor zanimanja…
Međutim, zbog uticaja i pritiska Turske, Rusije i Austrije, ovaj ustav suspendovan je nakon samo 55 dana. Njegov značaj za srpsku istoriju dokazuje i to što se 15. i 16. februar i danas obeležavaju kao Dan državnosti.
Vesti
15.02.2022. 05:05
Šta Srbija slavi na Sretenje
Nakon toga, 28. oktobra 1858. godine, pod pritiskom preteča liberala koji su se zalagali za uvođenje parlamentarizma, Narodna skupština je ozakonjena. Na osnovu toga, sazvana je Svetoandrejska narodna skupština, koja se sastajala od 20. novembra 1858. godine sve do 31. januara 1859.
"Od tada je Srbija parlamentarna država, od tada se u izveštajima stranih predstavnika čuje imenica skupština”, rekao je istoričar Čedomir Antić za RTS.
Na Svetoandrejskoj skupštini poslanici su polagali poslaničku zakletvu, a vreme izbora počelo je 1869. godine. Iste te godine, 11. jula, donet je i Namesnički ustav, kojim je Narodna skupština prvi put postala zakonodavni organ. Bio je na snazi dva puta: od 1869. do 1888. i od 1894. do 1901. godine.
Nakon Berlinskog kongresa 1878. godine, kada je Srbija stekla državnu nezavisnost i međunarodno priznanje, formirale su se i političke stranke – radikali, liberali i napredna stranka. Iako su se razvijale i ranije, zvanično su formirane 1881. godine i sve tri su imale veliki uticaj u razvoju modernog parlamentarizma. Zajedno s njima, pojavile su se različite ideologije i politički planovi za budućnost.
"Osamdesetih godina jedna velika, masovna Narodna radikalna stranka se borila za to da skupština bira vladu, i to je Srbija postigla 1888. godine slobodoumnim Ustavom koji će kratko potrajati, ali će 1903. godine njegove tekovine biti unesene u Ustav kojim će započeti zlatno doba srpskog parlamentarizma koji će potrajati do ujedinjenja. Višestranački parlamentarizam će kod nas biti obnovljen tek 1990. godine“, rekao je Čedomir Antić za RTS.
Komentari
